Prema podacima Svetske Zdravstvene Organizacije (WHO) iz 2010. godine, 48.5 miliona parova bori se sa problemom neplodnosti, i iz različitih medicinskih razloga, veliki broj njih upućuje se na postupak asistirane fertilizacije (VTO). Kada se definiše medicinski razlog zbog kojeg je neophodno da se par podvrgne ovom postupku, genetički razlozi veoma često padaju u drugi plan i većina parova ostane uskraćena kako za citogenetičku, tako i za druge genetičke analize, koje takođe, mogu biti uzroci infertiliteta kod tog para.
Jedan od genetičkih uzroka infertiliteta predstavljaju hromozomske aberacije. Hromozomske aberacije uočene su kod čak 2 – 7% parova sa problemom infertiliteta (neki literaturni podaci govore i o znatno većim procentima, posebno kod muških partnera infertilnih parova).Hromozomske aberacije uočene kod muškaraca sa problemom infertiliteta uključuju numeričke aberacije, različite strukturne rearanžmane, Robertsonove translokacije i inverzije, kao i različite delecije Y hromozoma. Kod muškaraca sa azoospermijom ili teškom oligospermijom potrebno je uraditi citogenetičku analizu (kariotipizaciju), uključujući i primenu molekularno-genetičkih tehnika za traženje submikroskopskih delecija Y hromozoma (mikrodelecije Y hromozoma), kao i analize mutacija u okviru gena za cističnu fibrozu (CFTR gen).
Najčešći genetički uzroci infertiliteta kod žena predstavljaju numeričke hromozomske aberacije, različiti strukturni hromozomski rearanžmani, kao i mutacije vezane za Fragilni X sindrom, mada je danas, u ekspanziji novih molekularno-genetičkih tehnologija, otkriven veliki broj različitih genetičkih aberacija koje se dovode u vezu sa uzrocima infertiliteta kod žena. POF sindrom – prevremena disfunkcija jajnika ili uvod u prevremenu menopauzu javlja se kod čak 1% žena, a primećen je kod pacijentkinja sa X – autozomalnim balansiranim translokacijama i delecijama na jednom od X hromozoma. Jedan od gena koji se vezuje za POF sindrom je i FMR1 gen, odgovoran za Fragilni X Sindrom (forma X – vezane mentalne retardacije izazvane ekspanzijom CGG ponovaka).
Kod pacijentkinja sa problemom infertiliteta predlaže se citogenetička analiza (kariotipizacija), a u zavisnosti od dobijenog rezultata, eventualna dodatna molekularno-genetička dijagnostika, dok je kod pacijentkinja sa prevremenom menopauzom, kao i porodicom gde se to u prethodnim generacijama već događalo, uz kariotipizaciju, predlaže se i analiza mutacija vezanih za Fragilni X sindrom (kod dece muškog pola koja naslede ovu mutaciju od majke, u zavisnosti od broja CGG ponovaka, dolazi do različitog stepena mentalne retardacije).
U sklopu protokola za utvrđivanje uzroka ponavljanih izgubljenih trudnoća, koji takođe pedstavljaju jedan od uzroka infertiliteta, predlaže se i ispitivanje mutacija na genima za urođene trombofilije (Faktor V Leiden, PAI-1 4G/5G, MTHFR C677T, kao i Faktor Protrombin II 20210A), mada neki literaturni podaci govore u prilog tome da se one dovode u vezu i sa uzrocima primarnog infertiliteta.
Sve napred navedeno spada u jedan oblik genetičkih konsultacija, koje su danas neizbežne i preko potrebne, jer su pacijenti, nažalost, neadekvatno upućivani i vrlo često uskraćeni pravih informacija o tome koje su im analize zaista potrebne. Reproduktivna anamneza, porodično opterećenje, kao i mnoge druge informacije, od ključnog su značaja za upućivanje na adekvatnu genetičku dijagnostiku.
Kroz laboratorijske genetičke konsultacije, pacijenti su u mogućnosti da se na pravi način usmere na analize koje su im tražene, posavetuju o onome što ih zanima u domenu genetičkog testiranja muškog i ženskog infertiliteta, kao i da se upute na eventualna dodatna molekularno-genetička testiranja, koja nisu u okviru standardne dijagnostike. Neophodnost da se genetička ispitivanja vrše tokom pripreme za vantelesnu oplodnju, a ne tek nakon jednog ili više neuspelih pokušaja, danas bi trebalo da je standard, a ne nešto teško pristupačno i potpuno nepoznato za mnoge pacijente sa ovim problemom.
Autorka teksta: MSc Milica Komnenić Radovanović, član Odeska za perinatalnu i reproduktivnu endokrinologiju i genetiku KGA KCS, deo tima Kabineta za citogenetiku KGA KCS, laboratorijski genetički konsultant Beo-Lab laboratorija kod pripreme parova za VTO i prenatalne testove.
